خواص شیر مادر برای دوران نوزادی و بزرگسالی

نرگس توکلی کیا مدیر جوانی جمعیت و سلامت خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران و پزشک متخصص پزشکی اجتماعی در گفتگو با پیام رسان روز در رابطه با مزایای شیر مادر و فوایدی که برای نوزاد دارد توضیحاتی داد و گفت: شیر مادر هدیه‌ای ارزشمند و الهی است که از لحظه تولد، بهترین منبع تغذیه برای نوزاد به شمار می‌رود. این ماده غذایی طبیعی، کلیه مواد مغذی موردنیاز نوزاد را در شش ماه اول زندگی تأمین کرده و با دارا بودن آنتی‌بادی‌های منحصربه‌فرد، سیستم ایمنی کودک را تقویت می‌کند.

وی ادامه داد: تماس پوست به پوست مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد و تغذیه با شیر مادر در ساعات اولیه، علاوه بر ایجاد آرامش و اعتماد در نوزاد، پیوند عاطفی عمیقی بین مادر و فرزند برقرار می‌کند؛ کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر به بیماری‌هایی مانند آسم و آلرژی مبتلا می‌شوند و رشد جسمی و ذهنی بهتری دارند. همچنین دستگاه گوارش آنان به‌راحتی پروتئین و چربی موجود در شیر مادر را هضم کرده و کمتر دچار مشکلاتی مانند دل‌درد و یبوست می‌شوند.

فواید شیردهی برای مادر

توکلی کیا اذعان کرد: فواید شیر دادن محدود به سلامت کودک نیست و برای مادر نیز مزایای متعددی دارد، شیردهی به کاهش سریع‌تر وزن پس از بارداری کمک کرده، با تحریک انقباض رحم، خونریزی پس از زایمان را کاهش می‌دهد و خطر ابتلاء به سرطان پستان و تخمدان را کم می‌کند. علاوه بر این، ترشح هورمون‌های پرولاکتین و اکسیتوسین در دوران شیردهی، استرس مادر را کاهش داده و احساس توانمندی و آرامش بیشتری ایجاد می‌کند.

وی افزود: شیر مادر با داشتن اسیدهای چرب ضروری، به رشد مغز و بهبود توانایی یادگیری کودک کمک می‌کند و احتمال بروز بیماری‌های مزمن دوران بزرگسالی مانند فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و دیابت را کاهش می‌دهد.

فواید شیر مادر برای نوزادان

مدیر جوانی جمعیت و سلامت خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار داشت: کودکان تغذیه‌شده با شیر مادر معمولاً احساس امنیت بیشتری دارند و کمتر در معرض اضطراب و افسردگی قرار می‌گیرند؛ همچنین تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول زندگی، بهترین و مؤثرترین روش برای تضمین سلامت جسمی، روانی و رشد همه‌جانبه کودک است.

وی تاکید کرد: شیر مادر به‌عنوان کامل‌ترین منبع تغذیه نوزاد، تمام نیازهای غذایی او را در شش ماه نخست زندگی تأمین می‌کند و با داشتن ترکیبی غنی از مواد مغذی، آنتی‌بادی‌ها، آنزیم‌ها و هورمون‌های ضروری، نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی ایفا می‌کند. تغذیه با شیر مادر، خطر ابتلاء به بسیاری از بیماری‌های کودکی از جمله آسم، آلرژی و عفونت‌ها را کاهش داده و حتی در صورت ابتلاء، روند بهبود را تسریع می‌کند.

توکلی کیا در ادامه گفت: کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، در بزرگسالی روابط اجتماعی بهتری دارند، رفتارهای عاطفی سالم‌تری بروز می‌دهند و از اعتمادبه‌نفس بالاتری برخوردارند. این مزایا شاید در نگاه اول محسوس نباشد، اما تأثیرات بلندمدت آن بر کیفیت زندگی قابل توجه است.

فواید شیر مادر از منظر محیط زیست

مدیر جوانی جمعیت و سلامت خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران تصریح کرد: از منظر محیط زیست، شیر مادر تغذیه‌ای کاملاً پایدار به شمار می‌رود. برخلاف شیر خشک که فرآیند تولید، بسته‌بندی و حمل‌ونقل آن نیازمند مصرف انرژی و تولید زباله‌های پلاستیکی است، شیر مادر هیچ پسماندی ایجاد نمی‌کند و همیشه در دسترس است؛ این ویژگی در شرایط بحرانی مانند زلزله، همه‌گیری کرونا یا جنگ، که دسترسی به منابع ایمن و بهداشتی دشوار شده بود، اهمیت دوچندانی پیدا کرده بود.

وی متذکر شد: تغذیه با شیر مادر همچنین موجب کاهش هزینه‌های درمانی خانواده‌ها و نظام سلامت می‌شود، زیرا با کاهش ابتلاء به بیماری‌ها، هزینه دارو، ویزیت پزشک و بستری در بیمارستان به حداقل می‌رسد. علاوه بر مزایای جسمی، شیردهی با ترشح هورمون‌هایی مانند اکسیتوسین، پیوند عاطفی عمیق میان مادر و نوزاد را تقویت کرده و احساس آرامش، رضایت و توانمندی را در مادر افزایش می‌دهد.

تاکید تغذیه با شیر مادر در متون دینی

توکلی کیا در رابطه با تاکید متون دینی به اهمیت شیردهی توضیح داد و گفت: در متون دینی نیز به اهمیت شیردهی تأکید شده است، پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «فرزند بر پدر و مادر حقی دارد همان‌گونه که آنان بر فرزند حقی دارند» و یکی از این حقوق، تغذیه با شیر مادر عنوان شده است؛ همچنین در حدیث دیگری آمده است: «هیچ شیری نیست که کودک از آن بنوشد، مگر آنکه پیوندی میان او و صاحب شیر برقرار شود»؛ پیوندی که هم جنبه روحی و هم اثرات جسمی دارد. مادران در شش ماه اول زندگی، تغذیه انحصاری با شیر خود را برای نوزاد فراهم کنند تا از مزایای گسترده و ماندگار آن بهره‌مند شوند.

مراجعه به مراکز بهداشت

مدیر جوانی جمعیت و سلامت خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرد: در نظام بهداشت کشور، خدمات مشاوره شیردهی توسط ماماها و مراقبان سلامت ارائه می‌شود تا مادران از همان روزهای اول پس از تولد نوزاد، شیوه صحیح شیردهی را بیاموزند. این خدمات معمولاً هنگام مراجعه مادر به پایگاه‌ها یا مراکز جامع سلامت برای دریافت خدمات اولیه انجام می‌شود.

وی ادامه داد: مشاوران شیردهی ضمن مشاهده شیوه تغذیه نوزاد، پوزیشن‌های صحیح شیردهی را آموزش داده و نکات کلیدی را برای پیشگیری از مشکلات رایج بیان می‌کنند. هدف از این آموزش‌ها، اطمینان از تغذیه کامل و سالم نوزاد و جلوگیری از جایگزینی شیر مادر با شیر خشک است.

توکلی کیا اظهار داشت: بر اساس این آموزش‌ها، مادران یاد می‌گیرند شاخص‌هایی مانند تعداد دفعات ادرار، حرکات روده، رنگ و قوام مدفوع، وضعیت رشد و علائم کم‌آبی بدن نوزاد را بررسی کنند و اگر این شاخص‌ها طبیعی باشد، به معنای سلامت عمومی و تغذیه مناسب نوزاد است.

پزشک متخصص پزشکی اجتماعی تاکید کرد: بسیاری از نگرانی‌های مادران در این زمینه، صرفاً احساس شخصی است و با راهنمایی و اطمینان‌بخشی متخصصان، برطرف می‌شود؛ مشاوره شیردهی نه‌تنها از بروز مشکلات جسمی در نوزاد پیشگیری می‌کند، بلکه با افزایش اعتمادبه‌نفس مادر، پیوند عاطفی میان او و کودک را نیز تقویت می‌کند.

چه خدماتی در مراکز بهداشت انجام می‌شود؟

توکلی کیا تصریح کرد: تمامی خدمات مرتبط با مراقبت از نوزاد و مشاوره شیردهی، از نخستین روزهای تولد در خانه‌های بهداشت، پایگاه‌های سلامت و مراکز جامع سلامت به‌صورت رایگان ارائه می‌شود. خانواده‌ها می‌توانند هنگام انجام غربالگری پاشنه پا، نوزاد خود را برای معاینه و دریافت راهنمایی‌های لازم به مراقبان سلامت و ماماهای این مراکز معرفی کنند.

وی افزود: این خدمات محدود به روزهای ابتدایی تولد نیست و مادران حتی در ماه‌های بعد، مانند پنج، شش یا هفت‌ماهگی نوزاد، در صورت بروز مشکل در شیردهی، می‌توانند از مشاوره تخصصی بهره‌مند شوند. مربیان و مشاوران شیردهی این مراکز، آموزش‌های حرفه‌ای دیده و قادرند به مادران در زمینه افزایش میزان شیر، بهبود رشد شیرخوار، زمان‌بندی و دفعات شیردهی، و اصلاح روش‌های تغذیه کمک کنند.

پزشک متخصص پزشکی اجتماعی ادامه داد: بسیاری از خانواده‌ها نمی‌دانند که علاوه بر مراقبت‌های مادر و نوزاد، خدمات مهم دیگری مانند غربالگری سرطان پستان و دهانه رحم نیز به‌صورت رایگان در این مراکز انجام می‌شود. مراجعه به این مراکز نه‌تنها امکان دریافت خدمات تخصصی باکیفیت را فراهم می‌کند، بلکه دسترسی آن‌ها برای ساکنان محلات بسیار آسان است.

مدیر جوانی جمعیت و سلامت خانواده معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران خاطر نشان کرد: آگاهی از این خدمات می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سلامت خانواده‌ها داشته باشد و ضروری است زنان به‌ویژه پس از زایمان، برای مراقبت‌های پس از بارداری و انجام غربالگری‌های لازم، به نزدیک‌ترین پایگاه سلامت محل زندگی خود مراجعه کنند.