تالاب‌های خشک، نخلستان‌های تشنه؛ خوزستان در برابر آزمون پایداری

پیام رسان روز، گروه استان‌ها- محراب علوی: استان خوزستان، یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی و زیست‌محیطی ایران با چالش‌های جدی در حوزه منابع آبی و طبیعی مواجه است. کاهش دبی رودخانه‌های کلیدی مانند کارون، خشک شدن بخش‌هایی از تالاب هورالعظیم و افزایش شوری آب، تولیدات کشاورزی و نخلستان‌های منطقه را به خطر انداخته و به مشکلات زیست‌محیطی نظیر ریزگردها دامن زده است.

سید محسن موسوی‌زاده، نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با پیام رسان روز با اشاره به وضعیت بحرانی رودخانه کارون گفت: خوزستان دارای پنج رودخانه مهم کارون، کرخه، دز، مارون، جراحی و زهره است اما در سال‌های اخیر به دلیل احداث سدها و انتقال‌های غیراصولی آب از سرشاخه‌ها، مشکلات متعددی برای این رودخانه‌ها به وجود آمده است.

وی افزود: در گذشته، دبی بالای رودخانه کارون مانع از تأثیر زهکش‌ها بر کیفیت آب می‌شد اما اکنون کاهش شدید دبی، کیفیت آب را تحت تأثیر قرار داده و به یکی از معضلات اصلی منطقه تبدیل شده است. این کاهش دبی، به گفته موسوی‌زاده، نه‌تنها بر کشاورزی و تأمین آب شرب تأثیر گذاشته بلکه اکوسیستم‌های وابسته به این رودخانه را نیز در معرض خطر قرار داده است.

محمد امیر دیگر نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با پیام رسان روز با اشاره به تأثیر کاهش دبی کارون بر مناطق جنوبی‌تر استان، اظهار کرد: در گذشته، جزر و مد در شهرهای آبادان و خرمشهر مانع از نفوذ شوری آب دریا به نخلستان‌ها می‌شد اما در سال‌های اخیر، کاهش دبی رودخانه باعث شده تا شوری آب به نخلستان‌ها نفوذ کند و به محصولات خرما آسیب جدی وارد شود.

این وضعیت، به گفته وی، معیشت کشاورزان منطقه را که به تولید خرما وابسته‌اند، به شدت تهدید می‌کند.

تالاب هورالعظیم و تهدید ریزگردها

یکی دیگر از چالش‌های این روزهای خوزستان، وضعیت تالاب هورالعظیم بود که به گفته کارشناسان، نقش کلیدی در حفظ تعادل زیست‌محیطی خوزستان دارد. موسوی‌زاده با اشاره به اهمیت این تالاب اظهار کرد: فعالیت‌های حفاری نفت و خشک کردن بخش‌هایی از هورالعظیم، آسیب‌های جدی به این زیست‌بوم وارد کرده است. این اقدامات، همراه با عدم تأمین حق‌آبه تالاب، به تخریب اکوسیستم و تشدید پدیده ریزگردها منجر شده است.

سید جمال موسویان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان نیز بر نقش حیاتی منابع طبیعی در توسعه پایدار تأکید کرد و گفت: برداشت‌های غیراصولی از رودخانه‌ها، چرای بی‌رویه دام و تغییر کاربری‌های غیرمجاز، منابع طبیعی استان را به شدت تحت فشار قرار داده است. وی افزود: عدم تأمین حق‌آبه تالاب‌ها، برخی از این زیست‌بوم‌های کلیدی را به کانون‌های ریزگرد تبدیل کرده است.

موسویان با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده برای احیای تالاب‌ها، اظهار کرد: مهم‌ترین راهکار برای مقابله با ریزگردها، رطوبت‌سازی و احیای تالاب‌ها از طریق تأمین حق‌آبه‌های آنهاست. این اقدام می‌تواند از تبدیل این مناطق به کانون‌های بحران جلوگیری کند.

نیاز به مدیریت علمی و آبیاری نوین

احمد لندی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز با تأکید بر ضرورت مدیریت علمی منابع آبی، گفت: بهترین شیوه برای حفاظت از منابع طبیعی خوزستان، بهینه‌سازی مصرف آب و استفاده از روش‌های نوین آبیاری در مزارع کشاورزی است.

وی افزود: پسماندهای کشاورزی، برداشت‌های بی‌رویه و روش‌های نادرست آبیاری، از جمله عواملی هستند که به کاهش کیفیت منابع آبی و افزایش شوری آنها منجر شده‌اند.

لندی تأکید کرد که مدیریت صحیح منابع آبی نه‌تنها می‌تواند از تخریب محیط زیست جلوگیری کند، بلکه به افزایش بهره‌وری کشاورزی و کاهش اثرات منفی شوری آب کمک خواهد کرد. وی پیشنهاد داد که با آموزش کشاورزان و ترویج استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و سایر روش‌های مدرن، می‌توان مصرف آب را بهینه کرد و فشار بر رودخانه‌ها را کاهش داد.

چالش‌های چندوجهی

بحران منابع آبی و طبیعی در خوزستان تنها به مسائل زیست‌محیطی محدود نمی‌شود چرا که پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. کاهش تولیدات کشاورزی به‌ویژه در نخلستان‌های خرما، معیشت هزاران نفر از ساکنان منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. به گفته محمد امیر، شوری آب نه‌تنها به محصولات کشاورزی آسیب زده، بلکه به کاهش درآمد کشاورزان و مهاجرت از مناطق روستایی منجر شده است.

علاوه بر این، پدیده ریزگردها که به دلیل خشک شدن تالاب‌ها و کاهش رطوبت منطقه تشدید شده، سلامت عمومی ساکنان خوزستان را به خطر انداخته است. این موضوع، به گفته کارشناسان، نیازمند اقدام فوری و هماهنگ در سطح ملی است.

تخصیص حق‌آبه‌های زیست‌محیطی برای حفظ تالاب‌ها و رودخانه‌ها، به‌ویژه کارون، گسترش استفاده از سیستم‌های آبیاری مدرن مانند آبیاری قطره‌ای برای کاهش هدررفت آب و افزایش بهره‌وری، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز، کنترل چرای بی‌رویه و مدیریت پسماندهای کشاورزی برای حفاظت از منابع طبیعی، بازنگری در سیاست‌های انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه‌ها و ارزیابی تأثیرات زیست‌محیطی سدها و آگاه‌سازی کشاورزان و جوامع محلی درباره روش‌های پایدار کشاورزی و حفاظت از محیط زیست از جمله مواردی است که باید در این زمینه اجرایی شود.

کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون اقدام فوری، خوزستان ممکن است با تشدید بحران‌های زیست‌محیطی از جمله گسترش ریزگردها و کاهش تولیدات کشاورزی، مواجه شود. این امر می‌تواند به مهاجرت گسترده‌تر، کاهش کیفیت زندگی و افزایش تنش‌های اجتماعی منجر شود.

سید محسن موسوی‌زاده نیز تأکید کرد: خوزستان قلب تپنده ایران است و حفاظت از منابع طبیعی و آبی آن نه‌تنها برای مردم این استان که برای کل کشور حیاتی است. وی خواستار همکاری همه‌جانبه دستگاه‌های دولتی، نهادهای محلی و جامعه مدنی برای اجرای راهکارهای پیشنهادی شد.

خوزستان در حال حاضر در یک پیچ تاریخی قرار دارد؛ جایی که مدیریت صحیح منابع آبی و طبیعی می‌تواند سرنوشت این استان را تغییر دهد. تجربه جهانی نشان داده است که استفاده از فناوری‌های نوین، مدیریت علمی و مشارکت جوامع محلی می‌تواند به احیای زیست‌بوم‌های شکننده و توسعه پایدار کمک کند اما این امر نیازمند اراده سیاسی، تخصیص منابع مالی و هماهنگی بین‌دستگاهی است. در غیر این صورت، خوزستان ممکن است با چالش‌هایی عمیق‌تر مواجه شود که نه‌تنها این استان، بلکه کل کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.