کارکردشناسی هیئت؛ از حمایت ولی خدا تا جامعه‌پردازی

پیام رسان روز – گروه استان‌ها؛ هیئت قالب و ساختاری بی‌نظیر و از رویش‌های مبارک اسلام و معارف اهل بیت (ع) است که با محوریت تربیت انسان، جامعه‌پردازی و تقویت و حمایت از ولی خدا فعالیت می‌کند. هیئت مظهر قدرت اسلام و مردم است اگرچه دولت‌ها و حکومت‌ها نیز در تسهیل کار این تشکل نقش‌آفرینی کرده‌اند اما هیچ دولتی قادر به شکل دادن کار هیئت در این حجم گسترده و عظیم را ندارد.

این تشکل مردم‌نهاد دینی با داشتن این کارکردهای ارزشمند هم باید تقویت شود و هم مورد نظارت و حمایت قرار گیرد. برای شناختن کارکردهای مهم هیئت خاصه در شرایط فعلی کشورمان گفتگوی تفصیلی با یک استاد حوزه و دانشگاه در چهارمحال و بختیاری تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.

رسالت فرهنگ‌سازی معارف اهل بیت (ع)

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا عرفان‌نژاد در گفتگو با پیام رسان روز، با تسلیت شهادت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و با اشاره به اینکه هیئت یک مجموعه و تشکل مردمی با رسالت فرهنگ‌سازی معارف اهل بیت (ع) است، اظهار کرد: جمع‌هایی که در طول تاریخ برای احیای امر اهل بیت (ع) شکل گرفتند را باید شکلی از هیئت بدانیم.

این مدرس حوزه و دانشگاه با ذکر اینکه جذابیت مکتب اهل بیت (ع) و معارف و آموزه‌های جامعه‌ساز آن از صدر اسلام تا کنون در جوامع تأثیرگذار بوده است، ادامه داد: محافلی که به یاد و نام این بزرگواران شکل گرفته را باید ذیل هیئت بدانیم که امروزه این تشکل مردم‌نهاد تحولاتی به اقتضای زمان پذیرفته و سبک و سیاق جدیدی یافته است.

عرفان‌نژاد با اشاره به تأکیدات اهل بیت (ع) مبنی بر احیا و مراقبت از معارف این بزرگواران، افزود: تحقق این توصیه و پاسداشت نام و یاد اهل بیت (ع) در برخی برهه‌های تاریخ موانع و مصائب فراوانی داشته و مکتب ایشان بعد از شهادتشان به راحتی قابل تبلیغ و ترویج نبود بلکه شیعیان در بسیاری از دوره‌ها در مضیقه بوده‌اند.

وی با تصریح اینکه امروز به برکت انقلاب اسلامی پرچم اهل بیت (ع) نه فقط در ایران اسلامی بلکه در سراسر جهان افراشته است، گفت: این یک موقعیت استثنایی و تاریخی برای ماست که به برکت رهبری امام خمینی (ره) و خون مطهر شهدا نصیبمان شده است. اگرچه کار دشواری داریم و دشمنی دشمنان برای ضربه زدن به مکتب اهل بیت (ع) در عصر کنونی به اوج عداوت رسیده است.

هیئت ریشه در تاریخ اسلام دارد

عرفان‌نژاد اظهار کرد: هیئت ریشه در تاریخ اسلام دارد و جمع‌های محدود چند نفره از مردم که آشکارا یا در خفا دور هم جمع می‌شدند و احادیث ائمه (ع) را برای یکدیگر بازگو یا برای مصیبت اهل بیت (ع) عزاداری می‌کردند و اوامر ایشان را پیگیر می‌شدند، شکلی از هیئت است.

این مدرس حوزه و دانشگاه با تصریح اینکه امروزه ساختار و قالب هیئت ابعاد تازه‌ای یافته است، بیان کرد: هیئت قالبی است که افراد مختلف به‌صورت دلی و قلبی به فرهنگ اهل بیت (ع) و ارزش‌های اسلامی خدمت می‌کنند.

عرفان‌نژاد با یادآوری اینکه هیئت از معدود قالب‌هایی است که برای عموم جامعه جذابیت داشته و جذب حداکثری دارد، افزود: برای اعتلا و تقویت این ساختار باید تلاش و نقاط ضعف و موانع را تا حد ممکن برطرف کرد. هیئت ممکن است با نفوذ و برنامه‌ریزی دشمن به ضد خودش تبدیل شود و برخی هیئات که قائلند سیاسی نیستیم یا برخی انحرافات را ترویج می‌دهند می‌توانند مصداق این دست هیئات سکولار باشند.

هیئت؛ محفل تربیت انسان تراز انقلاب اسلامی

وی با تاکید بر اینکه هیئت یک محفل انسان‌ساز بوده و نیروی تراز انقلاب اسلامی را تربیت می‌کند، افزود: اما باید مراقب باشیم که در غفلت پرداختن صرف به شور مجلس، از محتوا غافل نشویم و کارکرد هیئت دچار خدشه نشود چرا که هیئت صرف برپایی مجلس عزا یا شادمانی اهل بیت (ع) نیست بلکه کارکردهای جامعه‌سازی و انسان‌سازی آن باید محقق شود.

این پژوهشگر دین تربیت انسان مطلوب اهل بیت (ع) را یکی از مهم‌ترین ابعاد هیئت دانست و توضیح داد: هیئتی‌ها نیروهای پای کاری هستند که روز به روز در بستر هیئت ترازشان ارتقا می‌یابد و نقش بهتری را ایفا می‌کنند لذا قالب و محتوای هیئت باید در جهت تحقق این مهم باشد و با این نگاه می‌توان هیئتی را برپا کرد که اثرگذاری ملی و بلکه جهانی داشته باشد و به فعالیت‌های خود در این سطوح کلان ضریب بدهد.

مهم‌ترین کارکرد هیئت تربیت جمعی و جامعه‌سازی است

عرفان‌نژاد اظهار کرد: مهم‌ترین و اساسی‌ترین کارکرد هیئت را جامعه‌سازی عنوان و بیان کرد: هیئت ناظر به جمع است لذا مأموریت تربیت را علاوه بر بُعد فردی در ساحت جمعی نیز پیش می‌برد و به ما یاد می‌دهد که نه تنها برای خودسازی و تهذیب نفس بلکه بالاتر از آن، برای جامعه‌سازی باید برنامه داشته باشیم و نقش ایفا کنیم.

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: هیئت یک تشکل جمعی و هم‌راستاست که افراد در آن منیت‌ها را کنار می‌گذارند، هر کدام نقشی را بر عهده می‌گیرند و برای خدمت به ولایت هم‌مسیرند. بنابراین تربیت جمعی و جامعه پردازی یک کارکرد بالاتر از تربیت فردی در هیئت است که باید محقق شود، هیئت نسل‌ها را تربیت می‌کند و نیروهای هیئتی در جایگاه‌های مهم می‌توانند کشور را راهبری کنند، مطالبه گر باشند، امر به معروف و نهی از منکر کرده و گره‌ها را بگشایند.

معارف اهل بیت (ع) از سیاست جدا نیست

عرفان‌نژاد با تأکید بر اینکه معارف اهل بیت (ع) هیچ‌گاه از سیاست جدا نیست، توضیح داد: اسلام قائل به تساوی و عینیت دیانت و سیاست است و لذا هیئت نیز قاعدتاً باید سیاسی باشد. هر انسانی با کنش یا حتی سکوت خود یک تأثیرگذاری را در ساحت سیاسی دارد بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که یک فرد یا تشکل در بستر جامعه هیچ نسبتی با سیاست ندارد.

وی با تأکید بر اینکه ورود در سیاست به معنی سیاست‌زدگی و دنبال کردن مطامع سیاسی عده‌ای نیست، افزود: مراد از سیاست در هیئت، حمایت از ولایت و پیگیری مسیر اهل بیت (ع) است و هیئتی که ولایت فقیه را تقویت نکند به ضد خودش تبدیل شده و کارکرد عکس را دارد.

تقویت امام معصوم (ع)؛ هدف غایی هیئت

عرفان‌نژاد تقویت امام معصوم (ع) را هدف غایی تمام هیئات و جمع‌های اینچنینی در طول تاریخ دانست و گفت: امروز هیچ تفکیکی بین ولایت حضرت ولی عصر (عج) و ولی فقیه نباید قائل باشیم بلکه هیئت باید ضریب دهنده و مروج منویات ولی‌فقیه باشد تا کارکردش را به درستی ایفا کند.

وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر نقش هیئت در تقویت اتحاد و انسجام ملی خاصه در شرایط ویژه کنونی، توضیح داد: امسال به علت شرایط خاصی که بعد از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه از سوی قدرت‌های پوشالی دنیا علیه ایران اسلامی حکمفرماست، فضای هیئات حقیقتاً متفاوت است و دشمن با پیش‌فرض غلط خود فکر می‌کرد این حمله باعث گسستگی جامعه ما شود حال آنکه انسجام بی‌نظیر اجتماعی اتفاق افتاد و حجم زیادی از شکاف‌های حاصل از جنگ نرم دشمن، ترمیم شد.

امیدآفرینی و تقویت روحیه؛ کارکرد هیئت در شرایط فعلی

عرفان‌نژاد ادامه داد: امروز می‌بینیم که همدلی و اتحاد در جامعه تقویت شده و محتوای هیئات، اشعار و مداحی‌های ملی ناظر به موضوعاتی چون دشمن‌شناسی و دشمن‌ستیزی و نیز جایگاه ولایت افزایش یافته که این مهم نه فقط در ایران بلکه سایر ملل اسلامی و محافل شیعی مشهود است.

این مدرس حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه امروز بسیاری از مسلمانان و آزادیخواهان جهان بیش از گذشته متوجه خطر رژیم صهیونی شده‌اند، ادامه داد: همیشه شبهاتی نسبت به تقابل با رژیم غاصب وجود داشت امروز اما این ابهام‌ها رفع شده و همه متوجه شدند که صهیونیست‌ها با اصل ملت و اسلام و تشیع دشمنی دارند.

عرفان‌نژاد تزریق روح حماسه و امید در جامعه را کارکرد مهم هیئت در شرایط فعلی برشمرد و گفت: هیئات امروز بیش از گذشته باید به تبیین حقایق و معارف اهل بیت (ع) بپردازند و آموزه‌های ایشان ناظر بر شهادت‌طلبی، ایستادگی و مقاومت، از خود گذشتگی، اتحاد و انسجام و شکست‌ناپذیری حق و پیروزی اسلام را ترویج کنند که حقیقتاً نقش‌آفرینی هیئت در این راستا باعث تقویت روحیه و امید در جامعه می‌شود.

آسیب‌ها و مشکلات پیش روی هیئت

وی در ادامه برخی موانع و چالش‌های هیئت را یادآور شد و تصریح کرد: گرفتار شدن در افراط و تفرط، سیاست‌زدگی یا غفلت از سیاست، پرداختن صرف به قالب و شکل، موسیقی و … در ازای غفلت از محتوا از جمله این آسیب‌هاست. معرفت افزایی در بستر هیئت از مهم‌ترین اهداف است لذا اگر منبر جدی گرفته نشود یا مداحی بر منبر تفوق یابد، آسیب است و مخاطب به معرفت لازم نمی‌رسد.

عرفان‌نژاد با ابراز تأسف از آسیب‌دیدگی سبک برخی مداحی‌ها، ادامه داد: در برخی اشعار و سبک‌های اجرای مداحی در هیئات نه تنها پیشرفت نکردیم بلکه دچار عقب‌گرد شدیم و کافیست به مداحی‌های قدیمی رجوع کنیم تا متوجه این تفاوت‌ها بشویم. مداحی‌های قدیمی سراسر اخلاص و سادگی با اشعار وزین و آهنگ متناسب است که به دل و جان مخاطب می‌نشیند و تأثیر لازم را ایجاد می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه حق‌بینی و حق‌محوری از آموزه‌های مکتب اهل بیت (ع) است، گفت: نباید هیئات برای جذب بیشتر مخاطبان، صرفاً بر سر ظواهر با هم رقابت کنند بلکه رقابت در هیئت باید ناظر بر سبقت گرفتن برای انتقال درست و تأثیرگذار معارف اهل بیت (ع) باشد.

عرفان‌نژاد با تصریح اینکه محفل اهل بیت (ع) نباید به بهانه جذب جوانان، سبک باشد، افزود: صفای مداح و اخلاص مبلغی که معارف و آموزه‌ها را یاد می‌دهند، باید تأثیر جدی بر مخاطبان داشته باشد که به نظر می‌رسد این هدف‌گذاری امروزه قدری کمرنگ شده است یعنی از عمق معارف اهل بیت (ع) غافل و محدود به ظواهر شدیم.

زرق و برق دادن به هیئت زیبنده نیست

وی با بیان اینکه هیئت باید برنامه‌های مبتکرانه، درس‌آموز و به‌روز به مخاطب ارائه دهد، ادامه داد: اما اصول و سادگی هیئت نباید تحت تأثیر قرار گیرد همچنان که ساده بودن جزوی از آموزه‌های اسلامی است؛ زرق و برق دادن به هیئت، موسیقی‌سازی در مداحی و اسیر شدن رقابت‌های ناسالم زیبنده این جمع فاخر دینی نیست.

عرفان‌نژاد با تأکید بر اینکه نباید به بهانه به‌روز سازی و اقتضائات نسل جدید از اصل و قالب سنتی هیئت فاصله بگیریم، افزود: اصل کار هیئت همین دور هم جمع شدن‌ها و سینه‌زنی و زنجیرزنی و … در قالب هیئت است بی‌آنکه به مداحی‌های عجیب و غریب روی بیاوریم؛ معتقدم قالب سنتی هیئت به خودی خود جذاب است لذا نباید به بهانه جذب مخاطب به هر قالبی تن دادن شود.

این کارشناس مسائل دینی با تأکید بر اینکه اولویت هیئت پرداختن به مسئله تربیت است، ادامه داد: اشعار شاعران و مادحین سنتی هیئت حقیقتاً پرمحتوا و نغز و هنری است و جا دارد جوانان به این آثار فاخر و ماندگار در خلق آثارشان توجه کنند. البته داشته‌های امروزی ما هم نباید زیر سوال برود و برخی مداحی‌ها و اشعار خوب و اثرگذار و غنی را داریم.

عرفان‌نژاد اظهار کرد: کسی مخالف فضای شور هیئات نیست اما این شور باید در قالب درست و مناسب شأن اهل بیت (ع) خلق شود و اشعار و سبک‌های مداحی نباید سبک باشد. جا دارد یک ممیزی و نظارت بر این سبک‌ها در برخی هیئات صورت گیرد.

این مدرس حوزه و دانشگاه در چهارمحال و بختیاری بیان کرد: برخی‌ها قائلند هیئت امام حسین (ع) نباید مورد دخالت قرار گیرد حال آنکه به نظرم اتفاقاً این تشکل مردمی حسینی باید هر چه بیشتر تقویت و حمایت شود و از گرفتار شدن هیئت در آسیب‌ها و انحرافات احتمالی جلوگیری گردد.

مردم طرفدار و دلداده دین هستند

عرفان‌نژاد با یادآوری اینکه گزاره دشمن ناظر بر بی‌دین شدن مردم مورد پذیرش نیست، توضیح داد: امروز می‌بینیم که مردم طرفدار و دلداده دین هستند و در این مسیر هزینه می‌کنند، همین امروز خبری شنیدم مبنی بر اینکه بالغ بر ۲۰۰ موکب حسینی (ع) در سطح شهر شهرکرد برپا شده که اینها به همت مردم مؤمن و ولایت‌مدار دایرند.

وی در پایان گفت: معتقدم هنوز نتوانستیم از کارکردهای عظیم و قابل توجه هیئت در جهت ترویج آرمان‌ها و اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی بهره بگیریم و جا دارد از این تشکل مردم‌نهاد دینی که کاملاً دلی است، برای تقویت ارزش‌ها و آموزه‌های انقلاب بهره بگیریم و از این فرصت برای ریشه‌کن شدن بسیاری از مشکلات و آسیب‌ها استفاده شود.